* نەوژین
جگەرەکێشان، ئەو خوە زیانبەخشەی کە هەڕەشە لە تەندروستی هەمو تاکێک دەکات، کاریگەریی تایبەت و مەترسیدارتر لەسەر ژنان دادەنێت، لەم رۆژەدا کە یادی رۆژی جیهانی بێ توتن دەکەینەوە، پێویستە ئاوڕێکی تایبەت لەو زیانانە بدەینەوە کە بەهۆی جگەرەکێشانەوە روبەڕوی کۆئەندامی زاوزێ، دوگیانی و تەندروستی گشتی ژنان دەبنەوە، لەوانەش زیادبونی ئەگەری نەزۆکی و شێرپەنجە.
رۆژی ٣١ـی ئایاری هەمو ساڵێک لەلایەن رێخراوی تەندروستی جیهانیەوە بە رۆژی جیهانی بێ توتن دیاریکراوە. ئامانج لێی هۆشیارکردنەوەی خەڵکی لەبارەی مەترسییەکانی بەکارهێنانی توتن و هاندانی وازهێنان لە جگەرەکێشان و هەمو جۆرەکانی تری بەکارهێنانی توتنە.
لەکاتێکدا جگەرەکێشان بۆ هەردو رەگەز زیانبەخشە، بەڵام ژنان روبەڕوی کۆمەڵێک مەترسی تایبەت دەبنەوە کە پەیوەستن بە بایلۆجی و تەندروستییانەوە. گرنگترین زیانەکانی جگەرەکێشان بۆ ژنان بریتین لە:
کێشەکانی کۆئەندامی زاوزێ و دوگیانی:
نەزۆکی: جگەرەکێشان دەتوانێت توانای مناڵبون لە ژناندا کەم بکاتەوە و پرۆسەی دوگیانبون قورستر بکات.
کێشەکانی دوگیانی: ژنانی جگەرەکێش لەکاتی دوگیانیدا زیاتر روبەڕوی مەترسی لەبارچونی کۆرپەلە، مناڵبونی پێشوەختە، کێشی کەمی مناڵی تازە لەدایکبو و کێشەکانی وێڵاش دەبنەوە.
تەندروستیی کۆرپەلە: نیکۆتین و ماددە ژەهراوییەکانی ناو جگەرە دەتوانن لەڕێگەی وێڵاشەوە بگەنە کۆرپەلە و کاریگەریی نەرێنی لەسەر گەشەی مێشک و سییەکانی دابنێن، هەروەها مەترسیی مردنی لەناکاوی کۆرپەلە زیاد دەکەن.
زیادبونی مەترسیی شێرپەنجە:
شێرپەنجەی سییەکان: هەرچەندە ئەمە بۆ هەردو رەگەزە، بەڵام توێژینەوەکان دەریانخستوە کە ژنان زیاتر هەستیارن بە ماددە شێرپەنجاوییەکانی ناو توتن.
شێرپەنجەی ملی مناڵدان: جگەرەکێشان مەترسیی توشبون بە شێرپەنجەی ملی مناڵدان زیاد دەکات.
شێرپەنجەی مەمک: هەندێک توێژینەوە ئاماژە بە پەیوەندی نێوان جگەرەکێشان و زیادبونی ئەگەری توشبون بە شێرپەنجەی مەمک دەکەن، بەتایبەت لەو ژنانەی پێش یەکەم دوگیانیان دەست بە جگەرەکێشان دەکەن.
تەندروستیی دڵ و لولەکانی خوێن: ژنانی جگەرەکێش، بەتایبەت ئەوانەی حەبی دژەسکپڕی (مەنع) بەکاردەهێنن، زۆر زیاتر روبەڕوی مەترسیی جەڵتەی دڵ، جەڵتەی مێشک، و کێشەکانی تری دڵ و لولەکانی خوێن دەبنەوە.
پوکانەوەی ئێسک و تەمەنی نائومێدی: جگەرەکێشان دەبێتە هۆی کەمبونەوەی چڕی ئێسک و زیادکردنی مەترسیی شکان، بەتایبەت دوای تەمەنی نائومێدی.
ژنانی جگەرەکێش ئەگەری ئەوەیان زیاترە کە زوتر بچنە تەمەنی نائومێدییەوە بەراورد بە ژنانی جگەرەنەکێش.
کاریگەری لەسەر پێست و دەرکەوتنی دەرەوە:
جگەرەکێشان پرۆسەی پیریی پێست خێراتر دەکات، دەبێتە هۆی دەرکەوتنی چرچی زیاتر و زوتر، زەردبوونی ددانەکان و بۆنی ناخۆشی دەم.