* نەوژین - هۆزان فەریق 

 

پێش کوشتنی پرچە درێژ رەشەکەیان بڕیبو تاوەکو زیاتر هاواری کچ  بونی بکات، ژمارەیەک لە سەر گۆڕەکەی نوسراوە هیچ ناوێکی لەسەرنیە چونکە ئیتر بڕیارنیە بکوژانەی کە باوک و براو کەسەکانی بون بێن و دڵۆپێک فرمێسک بڕێژنە سەر گۆڕەکەی، بە هەنگاوەکان لەسەر گۆڕی بێناونیشان لە سلێمانی دەیان چیرۆکی کوشتنی ژنان براونەتە ژێر گڵەکەی کە ساڵانە (١٠ بۆ ١٥) گۆڕی نوێی تێدا هەڵدەکەندرێت.

 

گۆڕستانی بێناوەکان لەسلێمانی، ئەو کچ و ژنانەی لەخۆگرتوە کە بەبیانوی شەرەف لەلایەن کەس وکاریانەوە یان کەسانی دیکە کوژراون لە شارەکانی کوردستان.

 

رۆژگار ئیبراهیم، یەکێکە لەو پارێزەرانەی ماوەی شەش ساڵە کار لەسەر دۆسیەکانی قوربانیانی ناو گۆرەکانی ئەم گۆڕستانە دەکات چیرۆکەکانیانی ئەرشیفکردوە ئەو بۆ نەوژین وتی: دڵێکی دەوێت بەرگەی چیرۆکی گۆڕەکان بگرێت، هەندێکیان زۆر بە نامەرادنە کوژراون لەوانە ئافرەتێک ژن بەژنی پێکراوەو دواتر لایەنی بەرامبەر خیانەتی کردوەو کوشتویانە، وتویانە دەبێت ئەمیش بکوژرێتەوە، بەوشێوەیە کوژراوە".

 

"بۆ ئەوەی سوکایەتی بە کچەکە بکەن پێش کوشتنی قژیان بڕی بو"

 

رۆژگار، لەبری کەس و کاریان دەچێتە سەرگۆڕەکان، بەهۆیەشەوە یادگاری جیاوازی لەسەر گۆڕەکان بینیەوە ئەو دەڵێت: "یەکێک لە گۆڕەکان کە هی کچێکی دانیشتوی کەلار بو قژێکی رەشی زۆرجوان لەسەر گۆڕەکەی دانرابو دواتر دوای لێکۆڵینەوە زانیم بۆ ئەتکردنی بڕیبویان، یان گۆڕێکی تریان  سوراوێکی بچوکی لەسەر بو ئەویشم پاراستوە، هەمو یادگاریەکانیانم پاراستوە، یان گۆڕێکی تریان هی ژنێکی دوگیان بوە سکی شەش مانگ بوە کاتێک کوژراوە گۆڕەکەی لەهەموان فراونترە لەبەر ئەوەی منداڵەکەی لێ جیا نەکراوەتەوە".

 

 

بە گوێرەی ئامارەکانی شارەوانی سلێمانی ساڵانە (١٠ بۆ ١٥) گۆڕی بێ ناونیشان هەڵدەکەندرێت لە گۆڕستانەکەدا.

 

ئاکۆ محەمەد، سەرۆکی شارەوانی سلێمانی  بۆ نەوژین وتی: کەسانێک هەن بێ کەس وکارن و دو مانگ لە پزیشکی دادی تەرمەکەیان دەمێنێتەوە، دواتر لە رێگەی دادگاوە رادەستی ئێمە دەکرێت و دەنێژرێن، ئیتر پیاوبێت یان ئافرەت، یان کەسێکی بیانیبێت ساڵانە لەنێوان (١٠ تاوەکو ١٥) گۆڕی بێ ناونیشان لەسنوری سلێمانی هەڵدەکەنرێت.

 

بونی ئەم گۆڕانە بەوە دەبەسترێتەوە کە زیاتر هاندەرە بۆ ئەوەی کەس و کاریان دەستبەرداری تەرمی ئەو ژنانەبن.

 

ئەشواق نەجیب، پارێزەر لە رێکخراوی هاریکاری یاسایی تایبەت بەکەیسەکانی توندوتیژی دژی ژنان، سەرنجی خستەسەر ئەم خاڵەو وتی: لە کوردستان ئەو حاڵەتە ئیستغلال کراوە و ئەو ئافرەتانەی کە دەکوژرێن کەس و کاریان خۆیان ناکەن بەخاوەنیان دەبرێن لەوبەشە دەنێژرێن، زۆرجار ئافرەتەکە لەبەر شتێکی تر دەکوژرێت بەڵام بیانوی شەرەفی دوا ئەخەن و ئەوەش وادەکات کەس قسەی لەسەر نەکات".

 

مامۆستایەکی ئاینی: کوشتن یەکێکە لە گوناحە گەورەکان و سزای زۆر قورسی لەسەرە

 

مامۆستایەکی ئاینی باسلەوەدەکات بوی گۆڕەکان بۆ پاراستنی شکۆی ئەو ژنانە باشە بۆ ئەوەی کەس و کاریان سوکایەتیان پێنەکەن هەوەک ئاماژەبەوەدەکات کە لە ئاینی ئیسلامدا کوشتنی بێگوناح نەهی لێکراوە یەکێکە لە گۆناحە گەورەکان و سزای زۆر سەختی لەسەرە.

 

حەسەن محەمەد، مامۆستایی ئاینی، بۆ نەوژین وتی: ئەگەر ئەم گۆڕانە بەمەبەستی پاراستنی  قەبرەکەبێت لە کەس وکاری ئەوە کارێکی باشە، چونکە خەڵکانێک هەن ناحاڵین و دورنیە بڕۆن  سوکایەتی بەقەبرەکەی بکەن یان تەرمەکەشی دەربێنن.

 

وتیشی: خودایی گەورە فەرمویەتی ئەوەی کەسێک بەناحەق بکوژێت وەک ئەوە وایە هەمو مرۆڤایەتی کوشتبێت، پێغەمبەری خوداش فەرمویەتی (ئەگەر برۆی کەعبە بروخێنیت و بەردبەرد هەڵی وەشێنیتەوە ئاسانترە لەوەی مسوڵمانێک بکوژیت) هەر پێغەمبەرمان فەرمویەتی چاکترین مرۆڤ ئەو کەسەیە لەگەڵ هاوسەر و منداڵەکانیدا باشبێت، کەوایە ئێمە فەرمانمان پێکراوە لەگەڵ ژناندا نەرم و نیان بین لەدینی ئیسلامدا نابێت قسە بەئافرەت بڵێیت و بەناوی سوک بانگی بکەن یان لێیی بدەن.

 

درەنگانێکی شەو گۆڕەکان هەڵدەکەندرێن

 

کاتی هەڵکەتنی گۆڕەکان لە کاتژمێرەکانی کۆتایی شەودا دەبێت بۆ ئەوەی کەس وکارەکەی بە گۆڕی قوربانیەکە نەزانن لەو گۆڕستانەدا بە وتەی پارێزەر رۆژگار، کە لە ساڵی (٢٠١٦)ەوە کار لەسەر ئەم دۆسیانە دەکات دادگاکان نزیکەی (٧٠٪) یان ئافرەتانی کوژراون. هیچ ناونیشانێک لەسەر گۆڕەکان نیە جگە لە ژمارە کە پزیشکی دادی لەسەری نوسیوە بۆ ئەوەی دواتر گۆڕەکە بناسنەوە.

 

دادگاکان لەم دۆسیەی بە کەمتەرخەم دادەنرێن و بەهۆکاری ون بونی خوێنی ژنانی کوژاروی دەزانن هەورەک حزبە سیاسیەکان و سوڵحی عەشایەری بە هۆکارێکی دیکە دەزانرێت، لەگەڵ ئەوەشدا رێکخراوەکانی ژنان بە ناچالاکن لەسەر ئەم پرسە دەبینرێن.

 

رۆژگار، دەڵێت: "لەبەر ئەوەی پشتیوانی بکرێم هەڕەشەم لێکراوەو لایەنی پەیوەندیداری  ویستویەتی بەدواداچونیان بۆنەکرێت تەنانەت لە لایەن رێکخراوەکان و بەڕێوبەری بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی شارەکان، بۆ ئەوەش بەڵگەی زۆرم لایە بۆیە زۆرجار ئەم لایەنانە برەویان داوە بەوەی تاوانباران سزا نەدرێن بەتایبەت رێکخراوەکانی ژنان کە بەلاوازیان دەبینم لەو روەوە"

 

هەورەک پارێزەر ئەشواق نەجیب، پشتیوانی رۆژگار دەکات لە پرسی دادگاکان و وتی: رۆتینات و کەمتەرخەمی دادگاکان برەوی بەسوڵحی عەشایەری داوە، ئەوەندە خاون لەکارکردن جارهەیە کەسێک ئیفادێکی داوە دوایی سێ ساڵ بانگی دەکەنەوە کە ئەسڵەن ئیفادەکەی خۆی بیرنەماوە، ئەوەش  وایکردوە خەڵک متمانەی بەداگا نەمێنت و هەوڵبدەن کەیسەکان بەسۆڵحی عەشایەری یەکلایی بکەنەوە".

 

وتیشی: " لێرە ئەوەی ئافرەتێک دەکوژێت خۆی لەدەسەڵات  و حکومەتە یان کەسێکی لەپشتە بۆیە ناتوانرێت کەیسەکانیان یەکلایی بکرێتەوە".

 

نوێترین گۆڕی ئەمساڵ ناوی لەگەڵ دەبێت؟

 

سەبارەت بەم گۆڕە بێناونیشانە بڕیارێک دراوە بە وتەی ئاشتی عەبدوڵڵا، بەرپرسی بەشی جێندەر لەنوسینگەی جێگری سەرۆک وەزیران، کە دەڵێت: "بەبڕیاری قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەت  رێگەنادرێت هیچ ژنێک بێ ناو بەخاک بسپێردرێت". بەڵام دیارنیە نوێترین گۆڕی ئەمساڵ لە گۆڕستانکە لە درەنگانی چ شەوێک دەبێت و ناو ناویشانی چ ژنێکی لەسەر دەبێت.

 

 

* ئەم راپۆرتە لە چوارچێوەی پرۆژەی 'پەرەپێدانی تواناکانی ژنان لە میدیادا' بە پاڵپشتی وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا/ باڵیۆزخانەی کەنەدا لە عێراق، کە لەلایەن رادیۆی دەنگەوە جێبەجێ دەکرێت، ئامادە کراوە