* نەوژین - کاژان غازی - ساکار خالید
”بەهۆی ئەوەی هاوسەرکەم رێزو خۆشەویستی بۆم نەبو، خیانەتیشی لێکردم و براکەشم نەیهێشت جیاببمەوە، بڕیارمدا لەسەربانی خانوەکەمان خۆم بخەمەخوارەوە“. ئەمە وتەی یەکێکە لەو ژنانەی کە لە هەرێمی کوردستان بۆ خۆکوشتنی لەسەربانی ماڵەکەیان خۆی هەڵدەداتە خوارەوە، پزیشکێکی پسپۆڕی دەرونیش باسلەوەدەکات ژنان توندتیژیە بەردەوامەکانی هاوسەرو باوک و برا بیری خۆکوژیان لە لا دروستدەکات، توێژینەوەیەکیش ئەوە ئاشکرا دەکات( ٦٣ ٪ ) ئەو ژنانەی لە هەرێم خۆیان کوشتوە کێشەیان لەگەڵ هاوسەرەکانیان هەبوە.
حاڵه‌ته‌كانی خۆكوشتن له زۆربه‌ی وڵاتان به رێژه و جۆری جیاواز بەردەوامی هەیە، نەتەوە یەکگرتوەکان رۆژی (١٠ ئەیلول)ی وەک رۆژی بەرەنگاربونەوەی خۆکوژی دیاریکردوە، زۆرێك له توێژه‌ره‌وه كۆمه‌ڵایه‌تی وده‌رونی و چالاكانی بواری مافی مرۆڤ پێیان وایه هۆکاری خۆکوژی دەگەڕێتەوە بۆ ئاڵۆزی ژیان و زۆریی پێداویستییه‌كان، گرنگیدانی زیاتر به لایه‌نی ماددی و لاوازبونی لایه‌نه رۆحییه‌كانی تاك، هه‌روه‌ك تێكچونه خێزانییه‌كان.
”له‌سه‌ره‌تایی بونمه‌وه هیچ خۆشیه‌ك له‌ژیانم روی نه‌داوه ئیتر بۆچی بیر له خۆ كوشتن نه‌كه‌مه‌وه!“
ئەڤین ئەحمەد، تەمەنی (٢٧)ساڵە، لە تەمەنێکی کەمدا خزمەتی ماڵانی کردوە بۆ ئەوەی لەو خانوە دەرنەکرێن کە تێیدا ژیاون دواتر لە تەمەنی ٢٠ ساڵی بە زۆر بەشو دەدرێت، لەگەڵ ئەوەشدا هاوژینەکەی وەک خزمەتکارێکی ماڵەکە سەیری دەکات ئەوەش وادەکات ئەڤین بیری خۆکوشتنی لا دروستبێت وەک خۆی دەڵێت: ”بیرم کردوە بۆ رزگاربونمم لەو دۆخە تەنها خۆکوشتن چارەسەرە“.
پزیشکێکی پسپۆڕ:”ژنان بە هۆی ئازاردانیان لە لایەن مێردو باوک و برا هەوڵی خۆکوشتن دەدەن“
پزیشکێکی پسپۆری دەرونی ئاماژەبەوەدەکات مەرج نیە ئەوەی هەوڵی خۆکوشتن دەدات یان خۆی دەکوژێت نەخۆشی دەرونی بێت.
دكتۆرهێمن خورشید، پسپۆڕی نه‌خۆشیه ده‌رونیه‌كان بۆ نەوژین وتی: ”مەرج نیە ئەوەی خۆی دەکوژیت نەخۆشی دەرونی هەبیت، بەڵام رێژەیەکی زۆر لەوانەی هەوڵی خۆکوشتن دەدەن یان خۆیان کوشتوە گرفتارن بە جۆریک لە جۆرەکانی نەخۆشیە دەرونیەکان، ئەمە لە کاتێکدایە نەخۆشیە دەرونیەکانی وەکو شیزۆفرینیا، خەمۆکی یان ئەو ئافرەتانەی توشی جۆریک لە جۆرەکانی دەست درێژی بونەتەوە، لەوانە ئازاردانی لە لایەن مێردەکەی یان باوک و برای یاخود دەست درێژی سێکسی کەوا لە کەسەکە دەکات بەهۆی داب و نەریت و داخراوی کۆمەلگا پەنا بۆ خۆکوژی ببات“.
بە وتەی ئەو پزیشکە پسپۆڕە، نەخۆشی شیزۆفرینیا جۆریکی نەخۆشی دەرونیە کە زیاتر خۆکوشتن تیدا باوە، لە ١٠٠ کەسدا یەک کەس توشی ئەو حالەتە دەبێت، لەدوای ئەویش نەخۆشی خەمۆکی کە رێژەیەکیان هەوڵی خۆکوشتن دەدەن و بەشێکیان بەتەواوی خۆیان دەکوژن.
دکتۆر هێمن دەشڵێت: بە پێی ئامارەکان ئافرەتان زیاتر هەوڵی خۆکوشتن دەدەن، بەڵام پیاوان زیاتر بەخۆکوشتن دەمرن، چونکە ئامرازەکانی پیاو بۆ خۆکوشتن زیاتر چونکە بە بەراورد بە ئافرەتان کە خۆسوتان ودەرمان خواردنە، هەندێجار هەوڵدانی ئافرەت بۆ سەرنج راکێشانەی دەوروبەریەتی چونکە پشتگوێیان خستوە.
لە ماوەی ٧ مانگی ئەمساڵدا ٣٦ ئافرەت لە هەرێم خۆیان کوشتوە
بە گوێرەی ئامارەکانی بەڕێوبەرایەتی گشتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بە خێزان و ئافرەتان لە حەوت مانگی یەکەمی ئەمساڵدا ٣٦ ژن کۆتایان بە ژیانی خۆیان هێناوە، وتەبێژی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی لە گەرمیان، داب ونەریت و کێشەکانی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان و توندوتیژی و دەستدرێژی سێکسی بە زەبری دەرونی قورس دەبینێت بۆ ئەوەی ژنان پەناببەنە بەرخۆکوشتن بە پێی ئەو دۆسیانەی کە کاریان تێداکردوە.
ئەیوب حسێن، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بە خێزان و ئافرەتان لە گەرمیان دەڵێت: ”دیارترین هۆکار بۆ خۆکوشتن و هەوڵدان بۆ خۆکوشتن جەنگە، ئاشكرایه چه‌ند ساڵێكه هه‌رێمی كوردستان وعێراق له‌جه‌نگی دژ به‌داعش دایه بێگومان جه‌نگ و ناسه‌قامگیری وڵات وژینگه‌ی ناله‌بار و قەیرانی دارایی كاریگه‌ری نه‌رێنی ده‌بێیت له‌سه‌رتاكه‌كان بۆ پەنابردنە بەر خۆکوشتن“.
”بە پێی توێژینەوەیەک ٦٣٪ ئەو ژنانەی خۆیان کوشتوە پەیوەندیان لەگەڵ مێردەکانیان خراپ بوە“
بە پێی توێژینەوەیەکی دکتۆر عزەدین عبدولسەمەد، کە تێزی دکۆراکەی لە بارەی خۆکوشتنەوەیە دەرکەوتوە ئەو ئافرەتانەی لە كوردستاندا خۆیان دەكوژن یان هەوڵی خۆكوشتن دەدەن (٦٧ ٪ )دایکن، هەروەک (٦٣،٦٪ ) پەیوەندیان لەگەڵ هاوسەرەکانیان خراپ بوە.
لە دەرئەنجامی توێژینەوەکەدا ئەوەهاتوە کە خراپیی پەیوەندی هاوسەرگیری هۆکارێکی سەرکی خۆکوشتنی ئافرەتانە و هەوڵدانیانە بۆ خۆکوشتن ئەوانەشی وەک نمونە لە لێکۆڵینەوەکەیدا وەرگیراون تەمەنیان لە نێوان (١٥ بۆ ٣٠)ساڵیدا بوە
چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەوکەسانە بکەین کە هەوڵی خۆکوشت دەدەن؟
بەپێی زانست چارەسەری ئەو کەسانەی کە هەوڵی خۆکوشتن دەدەن بە دەرمان و دانیشتن لەگەڵ کەسەکان دەکرێت، بەوەی لە بنەڕەتەوە کێشەکەی چارەسەربکرێت.
لە بارەی مامەڵەکردنی تەندرستانەش لەگەڵیان دکتۆر هێمن خورشید، دەڵێت: ”گرنگترین شت ئەوەیە کە کەسە نزیکەکانی لێی نزیکببنەوە، دڵنەوایی بکەن، تاوەکو هەست بکات تەنها نیە کەسێک هەیە خەمی دەخوات، چونکە زۆرینەیان هەست بە پشتگوێخستن دەکەن بۆیە دادەبڕێن لە ژیانکردن“.
دکتۆر هێمن پەیامی ئەوەی هەیە بۆ ئەو کەسانەی کە بیری خۆکوژی لە مێشکیاندایە وتی: ”وتەیەکی 'فرۆید' هەیە دەڵێت خۆکوشتن بریتییە لە کوشتنی ئەوەیتر، بەڵام بە بێ غیرەتی، بۆیە دەڵێم هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی چارەسەر لە هەمو رویەکەوە ئازایەنەترە“.
وتەبێژەکەی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی هێما بۆ ئەوەدەکات وەک لایەنی حکومی رێگه‌ی زۆریان گرتۆتەبەر بۆهۆشیاركردنه‌وه‌ی تاك و كۆمه‌ڵگه بۆ دوركه‌وتنه‌وه له حاڵه‌ته‌كانی خۆكوشتن ئەوەش له‌ڕێگه‌ی سه‌نته‌ری راوێژكاری خێزانی و پزیشكی ده رونی هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانیان دراوه.
دوای ئەوەی ئەڤین لە سەربانی خانوەکەیان خۆی هەڵدەداتەخوارەوە چی بەسەر هات؟
ئەڤین، بۆ ئەوەی کۆتایی بە ژیانی خۆی بهێنێت ٥٠ حەپ دەخوات و دەچیتەسەربانی خانوەکەیان و خۆی هەڵدەداتە خوارەوە، بەڵام ئەو دوای ئەوەی دەکەوێتەخوارەوە گیان لە دەستنادات، ئێستا لە ژیاندایە.
ئەو بۆ نەوژین ئەوە دەڵێت: ”زۆر پەشیمانم لەوەی کردم، هەرگیز خۆکوشتن چارەسەر نیە، من بەهەمو ژنێک دەڵێم ژیان چەند سەخت بو خۆتت لە هەمو شتەکان خۆشتربوێت، من ئێستا ژیانم خۆش نیە بەڵام ئاینەکەم و ترسم لە خوای گەورە وام لێدەکات ئیتر ئەوەی رویدا لە ژیانم خۆمی بۆ ئامادەبکەم نەوەک مردن بکەمە چەکی بەرگریم“.